tomasz bekas _ architekt _ przestrzeń pamięci

przestrzeń pamięci – pamięć przestrzeni

"Podstawą do podjęcia tematu było pytanie: czy pamięć o czarnych kartach w historii świata jest w stanie uchronić nas przed podobnymi zdarzeniami w przyszłości? Znanym twierdzeniem wspominanym przez historyków są słowa George’a Santayana: „Kto nie pamięta historii, skazany jest na jej ponowne przeżycie”.

Mając na uwadze różnorodne konteksty, a także obraz współczesnej rzeczywistości, możemy dostrzec, jak bardzo nie docenialiśmy takiego spojrzenia w ostatnich dekadach jako społeczeństwo. Bieżące wydarzenia na świecie przywołują kontekst wojny, brak poszanowania życia jednostki, a także zwracają uwagę na to, jak ważne staje się zachowanie wciąż żywego obrazu minionych wydarzeń. Dlatego tak istotne jest pielęgnowanie miejsc, które są ich świadkami.

Projekt stanowi próbę dotknięcia tego tematu poprzez skupienie się na obszarze po byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Gross-Rosen w Rogoźnicy. Teren w wyniku wielu procesów wyniszczających występującą tam tkankę historyczną stał się miejscem o marginalnym znaczeniu i wymaga szczególnej uwagi. Znaczna część śladów jego funkcjonowania została zatarta, a z biegiem czasu dokonują się tam kolejne przemiany. Jak postąpić z zastaną przestrzenią, by stanowiła miejsce pamięci i służyła zarówno poszanowaniu tego, co już minęło, jak i osobom odwiedzającym ją współcześnie? Projekt stał się odpowiedzią na poszukiwanie relacji pomiędzy pamięcią o minionych wydarzeniach a przestrzeniami będącymi ich świadkami. Skupiając się na wzajemnym oddziaływaniu tych dwóch pojęć, podjęto próby wniknięcia w istotę miejsc martyrologicznych. Wzmagający się pęd życia, konsumpcjonizm, przebodźcowanie, a także obniżenie społecznej wrażliwości prowadziły do jasnego wniosku, że fizyczny kontakt z przestrzenią staje się koniecznością, ponieważ zdolność do przyjmowania trudnych doświadczeń wymaga stworzenia odpowiedniego środowiska. Ważne zatem jest przekazanie pamięci jako czegoś, co można przeżywać, w oderwaniu od tego, do czego jesteśmy przyzwyczajeni.

Chęć odtworzenia obcowania z pamięcią w kontekście wydarzeń II wojny światowej skierowała pracę badawczą w stronę doświadczeń emocjonalnych odbiorców. Wysunięty został wniosek, że część emocji przeżywanych w miejscach martyrologii pokrywa się z tymi, które odbierane się w szeroko rozumianych przestrzeniach architektonicznych. Koncentrując się na różnych rodzajach emocji, stworzona została baza odczuć im towarzyszących. Celem nadrzędnym, a jednocześnie ideą projektu stała się stymulacja tych emocji przy użyciu narzędzi architektonicznych. Szczególnie w obszarach, gdzie zastana materia nie wystarczała do osiągnięcia odpowiednich rezultatów. Wykorzystanie współczesnych materiałów oraz form pozwoliło na ingerencję w miejscach mocno przetworzonych, tak by nie odtwarzać historycznej przestrzeni, a poprawić odczucie aury miejsca. Unikając działań rekonstrukcyjnych, skupiono się na wydobyciu nienamacalnego i niefizycznego przekazu.

Obszar całego obozu został podzielony na strefy określające stopień jego przekształcenia. Struktura projektowa bazuje na trzech głównych częściach: wprowadzenie, kształcenie — odbiór bodźców — kulminacja, wytracanie napięcia. Bezpośrednio z powyższych założeń wynikało rozmieszczenie poszczególnych elementów projektowych oraz wyznaczenie porządku narracyjnego. Ustalony kierunek przejścia przygotowuje do odbioru bodźców przez użytkownika oraz penetrowania terenu obozowego z należytym szacunkiem.

Główną osią projektu stało się postawienie odbiorcy w centrum i skupienie się na jego osobistym, wewnętrznym przeżywaniu. Prostota i surowość zastosowanych materiałów pozwalają odczytać i zrozumieć zastosowane zabiegi przestrzenne, jednocześnie ułatwiają odróżnienie elementów dodanych od tych o charakterze historycznym.

Emocje wywołane poruszaniem się w projektowanej przestrzeni skupiają się między innymi wokół odczucia skali, ciężaru, faktury, a także natężenia światła. Kontrast, sprzeczność oraz zachwianie znanych archetypów i proporcji prowadzą do dyskomfortu i wyjścia ze strefy komfortu. Przestrzeń dostosowana specjalnie do „doświadczania pamięci” staje się tym samym wynikiem poszukiwań relacji między przestrzenią a pamięcią."

str. 64-65

wydanie nr 368 _ 03/2023

projekt _ przestrzeń pamięci – pamięć przestrzeni

lokalizacja _ rogoźnica, polska

architektura & biznes