tomasz bekas _ architekt _ przestrzeń pamięci

Dyplom Roku SARP 2022

// Dyplom Roku SARP im. Zbyszka Zawistowskiego

"Wyniki konkursu o Doroczną Nagrodę Stowarzyszenia Architektów Polskich im. Zbyszka Zawistowskiego – Dyplom Roku 2022 ogłoszono 7 października. Przyznawana jest ona absolwentkom i absolwentom, którzy uzyskali w danym roku na polskiej uczelni tytuł magistra inżyniera architekta. Sąd konkursowy w składzie: przewodnicząca: Agnieszka Kalinowska-Sołtys (prezes SARP), sędziowie: Tytus Brzozowski, Karol Fiedor, Piotr Grochowski, Przemo Łukasik, Łukasz Modrzejewski, Adrian Burzyk (GEBERIT), Maciej Solarski (KLUŚ Inspiring Solutions), sekretarz sądu konkursowego: Marek Szeniawski (architekt krajobrazu), i asystentka sekretarza konkursu: Sylwia Gąsienica-Kleryk-Strynka, w dniu 6 października dokonał oceny 25 prac finalistów konkursu. Po głosowaniu i dyskusji jury Grand Prix i nagrodę w wysokości 10 000 zł postanowiło przyznać Tomaszowi Bekasowi, autorowi pracy Przestrzeń pamięci – pamięć przestrzeni. Miejsce pamięci w byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Gross-Rosen w Rogoźnicy. Poza tym trzy równorzędne wyróżnienia pierwszego stopnia, z nagrodami po 2500 zł każda, otrzymały: Katarzyna Krawczyk (Architektura Troski. Regeneracja dysfunkcyjnego osiedla mieszkaniowego przy ul. Opolskiej w Poznaniu), Maria Lityńska (Poszukiwanie tożsamości architektury judaistycznej. Utracony dom polskich chasydów – projekt ośrodka chasydzkiego w Leżajsku) oraz Paulina Pawlikowska (Architektura modernistyczna jako środowisko działań modernizacyjnych. Rewaloryzacja łaźni solankowych w Ciechocinku). Przyznano również dwa równorzędne wyróżnienia drugiego stopnia z nagrodami w wysokości 1500 zł dla: Karoliny Grzesistej (Krajobraz przekształceń. Zagospodarowanie terenów pogórniczych na przykładzie koncepcji urbanistyczno- architektonicznej Bełchatów 2051) i Eryka Szczepańskiego (W poszukiwaniu nowego wymiaru miasta. Projekt rozwoju przestrzennego Bytowa jako elementu sieci małych miast kaszubskich).

// uzasadnienie

Kiedy świat tak łatwo zapomina o bólu i cierpieniu, kiedy historia niczego nas nie uczy i ponownie niezaspokojona rządza niszczy kruchy pokój, ważne staje się ciągle przypominać. Niepamięć zaciera przeszłość, bez której nigdy nie będzie przyszłości. Przestrzeń pamięci – pamięć przestrzeni to próba utrwalania pamięci. Zbudowana na osobistych odczuciach i doznaniach analityczna w swojej strukturze zasada powiązań emocjonalnych przekształca się w poetycką i subtelną interwencję architektoniczną. Na zgliszczach obozu koncentracyjnego Gross-Rosen powstają instalacje, których celem jest katalogowanie emocji i doznań. Tu pozbawiona swojej funkcjonalności architektura ma przede wszystkim prowokować odbiorcę do refleksji. Owocem spotkania z przestrzenią są czyste i prymitywne emocje: strach, ból, cierpienie, litość i pogarda. Te właśnie wyzwolone i wynoszone poza obóz koncentracyjny uczucia wydają się ważniejsze niż sama forma obiektów. W ten sposób pamięć przestrzeni ma pobudzać i poszerzać przestrzeń naszej pamięci.

// opis autorski

Jak tłumaczy autor pracy, podstawą do podjęcia tematu było pytanie: czy pamięć o czarnych kartach w historii świata jest w stanie uchronić nas przed podobnymi zdarzeniami w przyszłości? Kluczowym aspektem rozważań było zbadanie relacji pomiędzy przestrzenią a pamięcią w kontekście miejsc martyrologicznych, a także odbioru przez człowieka obu tych rzeczywistości. Badania skupiły się wokół analiz możliwości wykorzystania przestrzeni wyobrażonej jako narzędzia projektowego w miejscach semiautentycznych, a wypracowane metody posłużyły do stworzenia pracy projektowej. Skupienie się na emocjonalnym aspekcie odbioru bodźców przez człowieka pozwoliło na określenie modelu powiązań między pamięcią a przestrzenią, stawiając odwiedzającego jako podmiot wiążący te dwie rzeczywistości. Za pomocą wypracowanych metod podjęto próbę uzupełnienia zatraconej tkanki na terenie poobozowym [...]. Mając na uwadze różnorodne konteksty, a także obraz współczesnej rzeczywistości, możemy dostrzec jak bardzo nie docenialiśmy takiego spojrzenia w ostatnich dekadach jako społeczeństwo. Sytuacja, która pojawiła się obecnie na świecie, przywołuje kontekst wojny, braku poszanowania życia jednostki, a także zwraca uwagę na to, jak ważnym staje się zachowanie wciąż żywego obrazu minionych wydarzeń. Dlatego tak ważne jest pielęgnowanie miejsc, które są ich świadkami.

Projekt stanowi próbę dotknięcia powyższego tematu, skupiając się na obszarze po byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Gross-Rosen w miejscowości Rogoźnica. Teren, w wyniku wielu procesów wyniszczających występującą tam tkankę historyczną, stał się miejscem o marginalnym znaczeniu i wymagającym szczególnej uwagi. Znaczna część śladów od okresu jego funkcjonowania została zatarta, a z biegiem czasu dokonują się tam kolejne przemiany. Powstało więc pytanie: jak postąpić z zastaną przestrzenią, tak by stanowiła ona adekwatne miejsce pamięci i służyła zarówno poszanowaniu tego, co już minęło, jak i osobom odwiedzającym ją współcześnie? Projekt stał się odpowiedzią na poszukiwanie relacji pomiędzy pamięcią o minionych wydarzeniach a przestrzeniami, będącymi ich świadkami. Skupiając się na wzajemnym oddziaływaniu tych dwóch pojęć, podjęto próby wniknięcia w istotę miejsc martyrologicznych. Wzmagający się pęd życia, konsumpcjonizm, przebodźcowanie, a także obniżenie społecznej wrażliwości prowadziły do jasnego wniosku, że fizyczny kontakt z przestrzenią staje się koniecznością, ponieważ zdolność do przyjmowania trudnych doświadczeń wymaga stworzenia odpowiedniego środowiska. Ważnym zatem jest przekazanie pamięci jako czegoś, co można przeżywać, w oderwaniu od tego, do czego jesteśmy przyzwyczajeni. Chęć odtworzenia adekwatnego obcowania z pamięcią, w kontekście wydarzeń. jakie miały miejsce podczas II wojny światowej, skierowała pracę badawczą w stronę doświadczeń emocjonalnych odbiorców. Wysunięty został wniosek, że część doznawanych emocji w miejscach martyrologicznych pokrywa się z tymi, które odbierane się w szeroko rozumianych przestrzeniach architektonicznych. Koncentrując się na różnych rodzajach emocji, stworzono baza odczuć im towarzyszących. Celem nadrzędnym, a jednocześnie ideą projektu stała się stymulacja tych emocji, przy użyciu różnych narzędzi architektonicznych."

str. 102-103

wydanie nr 339 _ 12/2022

projekt _ przestrzeń pamięci – pamięć przestrzeni

lokalizacja _ rogoźnica, polska

architektura murator